Asimilasyon doğrultusunda Dersim’de uygulanan eğitim politikaları ve tarihi süreci
(Not: Konuyu özetleyerek yazacak olsam da çok uzun olacağı için birkaç gün boyunca seri yazı halinde sizlere ileteceğim. Bu yazıları birbirinin devamı olarak, bir bütün halinde okumanızı rica ediyorum.)
Öncelikle ‘asimilasyon ne demektir’ sorusuna bir cevap verelim; ‘ asimilasyon’, baskın grupların ya da erklerin kendilerinden olmayan etnik ve inançsal grupları emmesi ve yok etmesidir.
Dersim’de etnik temizlik, 1514’te Yavuz’la (Yavuz Sultan Selim) başlamıştır. 1820’lerde 2. Mahmut’la sürdürülmüştür.
Asimilasyonun resmi devlet politikası haline getirilmesi 2. Mahmut’un oğlu Abdülmecid zamanında olmuştur. Fransa başta olmak üzere, Batı’da eğitime gönderilenlerle Abdülmecid Saray’da bir toplantı düzenler. Toplantı sonucu bir karar alınır: “3 kıtaya hükmeden cihan devleti Osmanlı İmparatorluğu, Türklükten ve Müslümanlıktan (Sünni) uzaklaştığı için duraklamış, gerilemiş ve hasta adam haline gelmiştir.” Bu değerlendirilme sonrası asimilasyona karar verilmiştir. Bu karar 1839’da bir fermanla ilan edilmiştir. Adına da Tanzimat denmiştir. Yani devlet yeni baştan tanzim edilecektir. Bu tanzimin temeli Türk-İslam felsefesine dayandırılacaktır.
Bu felsefeye göre, etnik ve inançsal farklılığın özgünlüğünü barındıran Dersim bir çıbandır. 1876’ya kadar daha çok askeri tedbirlerle Dersim ıslah edilmek istenir. 1853’te Osmanlı Bulgaristan’ı yakıp-yıkan en zalim paşasını (Fazlı Ferit) Dersim üzerine sefere yollar. Kemaliye üzerinden Ovacık’a yürüyen Fazlı Ferit’in ordusu 2 gün içinde püskürtülür. Fazlı Ferit Saray’a savunma raporu yazar. Ve der ki; O ormanlar orada var olduğu sürece Dersim’de askeri başarı mümkün değildir. Ayrıca Dersim vadilerine blok havuzlar yapılsın ki aşiretler arası dayanışma kopsun. Böylece güvenlik gerekçesiyle ormanların yakılması ve barajların yapılması fikirlerinin temelleri atılmıştır.
Asimilasyonun bir amacı da toplulukları doğal ve tarihsel köklerinden, kültürlerinden, anılarından, hatıralarından koparmak ve uzaklaştırmaktır.
(Yarın 2. Abdülhamit döneminde Dersim, özellikle de Aşiret Okullarını yazacağım.)
Celal TURNA